1. Expertisecentrum Alcohol
  2. Items

Risico's van alcohol vóór, tijdens en na de zwangerschap

Dit item maakt deel uit van dossier: Alcohol en zwangerschap
Ga direct naar achtergrondinformatie

Het gebruik van alcohol in de verschillende stadia van de zwangerschap (vóór, tijdens en na) brengt verschillende risico’s met zich mee voor de moeder en/of het (ongeboren) kind. Deze risico’s worden hieronder per stadium van de zwangerschap besproken.

Vóór de zwangerschap, door zowel moeder als vader
Alcoholgebruik vóór de zwangerschap kan schadelijk zijn voor de vruchtbaarheid van vrouwen en mannen. Bij vrouwen gaat het om een dosis-responseffect waarbij meer alcoholblootstelling leidt tot hogere risico’s [1]. Bij vrouwen die frequent alcohol drinken vóór de zwangerschap, kan het mogelijk langer duren om zwanger te worden dan bij vrouwen die dit niet doen [2]. Bij mannen kan alcoholgebruik vóór de zwangerschap leiden tot een verminderde kwaliteit van het sperma. Zo kan het leiden tot minder vruchtbaar sperma, minder spermacellen per ejaculatie en meer abnormale spermacellen ten opzichte van mannen die geen alcohol drinken [3]. Er bestaan ook aanwijzingen dat alcoholgebruik van de vrouw vóór de zwangerschap het risico vergroot op problemen na de conceptie, zoals miskramen, vroeggeboorte of laag geboortegewicht [2].

Tijdens de zwangerschap
Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap kan de ontwikkeling van de foetus beïnvloeden. Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap verhoogt namelijk het risico op een miskraam, vroeggeboorte en laag geboortegewicht [4–6]. Voornamelijk bij wekelijks of dagelijks alcoholgebruik worden negatieve effecten waargenomen. In het beginstadium van de zwangerschap is de vrouw zich vaak nog niet bewust van de zwangerschap [7]. Amerikaans onderzoek laat zien dat vrouwen zich gemiddeld 5,5 week na de bevruchting bewust zijn van hun zwangerschap [8]. Deze eerste weken na de bevruchting waarin men nog niet bewust is van de zwangerschap brengen daarom een risico met zich mee. Het alcoholgebruik ligt in het eerste trimester mogelijk hoger dan later in de zwangerschap [9] terwijl de schade voor het kind al wezenlijk kan zijn.

Alcohol is een stof die zowel giftige als teratogene (negatieve invloed op de foetus) effecten kan hebben [10]. Dit betekent dat alcohol in staat is om, in het ontwikkelende brein, celdood te veroorzaken of cellen te manipuleren en celfunctie te veranderen [10]. Verschillende recente overzichtsstudies laten zien dat alcoholgebruik tijdens de zwangerschap de ontwikkeling van de foetus daardoor op allerlei manieren negatief kan beïnvloeden. Alcoholgebruik kan schade toebrengen aan het hart- en vaatstelsel [11-12] en kan stofwisselingsproblemen zoals suikerziekte en obesitas teweegbrengen [13]. Daarnaast is alcohol in staat het functioneren van het immuunsysteem te schaden, wat de werking negatief beïnvloedt en kinderen op latere leeftijd ontvankelijker maakt voor infectieziekten [14]. Er zijn nog verschillende andere pediatrische aandoeningen, zoals bijvoorbeeld incontinentie, die in verband worden gebracht met alcoholblootstelling tijdens de zwangerschap [15-16].

Het brein van de foetus is het orgaan dat het meeste risico loopt in de ontwikkeling bij alcoholgebruik van de moeder tijdens de zwangerschap [17]. Onder andere een kleiner hersenvolume kan een gevolg zijn van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap, net als schade aan de hersenbalk en de verbinding tussen beide hersenhelften.

Ook het centrale zenuwstelsel kan schade oplopen door alcoholgebruik tijdens de zwangerschap[17]. Deze schade aan het zenuwstelsel tijdens de ontwikkeling van de foetus kan leiden tot verschillende negatieve ontwikkelingen voor het opgroeien van het kind. Het kan leiden tot problemen in bijvoorbeeld de fijne motoriek [17-19], tot mentale klachten [20] en tot verschillende gedragsproblemen [21-23], zoals Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) [21]. Ten slotte kan ook de cognitieve ontwikkeling van kinderen negatief worden beïnvloed door alcoholgebruik tijdens de zwangerschap [19], zo onderschrijft ook een recente overzichtsstudie die de resultaten samenvatte van 23 quasi-experimentele onderzoeken [24]. Er zijn aanwijzingen dat het alcoholgebruik kan leiden tot bijvoorbeeld een lager IQ [19] of verminderde schoolprestaties op latere leeftijd [25].

FASD en FAS
Fetal Alcohol Spectrum Disorder (FASD) is de verzamelterm voor verschillende afwijkingen en complicaties die kinderen kunnen krijgen als gevolg van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Hieronder vallen verschillende soorten groeiproblemen, gezichtsafwijkingen, neurologische afwijkingen en gedragsproblemen. Wanneer op al deze terreinen afwijkingen bestaan wordt er gesproken van een volledige diagnose van het Foetaal Alcohol Syndroom (FAS), de meest ernstige vorm van FASD [26]. Verder kan binnen FASD nog onderscheid worden gemaakt tussen gedeeltelijke FAS (partial FAS: pFAS), alcoholgerelateerde geboorteafwijkingen (alcohol related birth defects, ARBD) en alcoholgerelateerde schade aan de hersenontwikkeling (alcohol related neurodevelopmental disorder; ARND) [26].

Wereldwijd wordt geschat dat per 1.000 geboortes er 7.7 kinderen met FASD worden geboren. In Europa is dit bijna drie keer zoveel (19.8 geboortes per 1000) [27]. Voor FAS wordt de prevalentie wereldwijd geschat op 14.6 kinderen per 10.000 geboortes [28]. Voor Nederland zijn er geen prevalentiecijfers beschikbaar.

De schattingen van de prevalentiecijfers van FAS/FASD zijn lastig te interpreteren omdat de cijfers gebaseerd zijn op zelfgerapporteerd alcoholgebruik door de moeders. Indien bij de registratie van de afwijking van het kind niets bekend is over het alcoholgebruik van de moeder, zal er waarschijnlijk niet snel aan FAS/FASD gedacht worden. Het is dus mogelijk dat de prevalentie van FAS/FASD hoger ligt dan in deze onderzoeken naar voren komt [27-28].

FAS/FASD is een 100% te voorkomen aandoening, gezien alcoholgebruik tijdens de zwangerschap vermeden kan worden [29]. De schade die alcohol kan aanbrengen tijdens de ontwikkeling van de foetus is niet meer terug te draaien [30]. Hoewel tal van studies de risico’s van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap aantonen, is het nog onbekend wat precies het verband is tussen de hoeveelheid alcohol en de omvang van de schadelijke effecten [2]. Wel is duidelijk dat met name overmatig drinken (vanaf 2 drankjes per dag) en binge drinken (meer dan 5 drankjes per gelegenheid) gerelateerd zijn aan een sterk verhoogde kans op in ieder geval FAS [28] (Deze studie keek niet naar FASD).

Na de zwangerschap
Ook na de zwangerschap, in de periode dat veel moeders hun kinderen borstvoeding geven, kan het alcoholgebruik van de moeder risico’s voor het kind met zich meebrengen. Alcohol kan de borstvoeding beïnvloeden, het heeft een negatieve invloed op de afgifte van melk door hormonale remming [31]. Ook kan alcohol via de moedermelk overgedragen worden op het kind en voor risico’s zorgen. Na consumptie verspreidt de alcohol zich over het lichaamsvocht van de moeder. Dit zorgt ervoor dat de alcoholconcentratie in de moedermelk vergelijkbaar is met die in het bloed van de moeder [31]. Zolang er alcohol in het bloed zit, zit er alcohol in de moedermelk. Melk afkolven heeft dus geen zin. Afhankelijk van onder andere het gewicht van de moeder duurt het tussen de twee à drie uur voordat de alcohol van één standaardglas uit de bloedstroom is verdwenen [32]. Het binnenkrijgen van alcohol kan een negatieve invloed hebben op het slaappatroon van het kind [31]. Ook bestaan er aanwijzingen dat alcohol in de moedermelk de hersenontwikkeling aantast [33].

Er wordt daarom in Nederland geadviseerd om geen alcohol te drinken in de periode dat borstvoeding wordt gegeven. Indien de moeder toch alcohol heeft gedronken is het belangrijk dat er, per standaardglas alcohol, drie uur wordt gewacht met het geven of kolven van de moedermelk [34].

Hoeveel alcohol is teveel?
Alcoholgebruik door vrouwen en/of mannen kan dus in de periode vóór, tijdens en na de zwangerschap de risico’s vergroten op verschillende soorten mentale en fysieke complicaties bij het (on)geboren kind, met name bij de foetus. Er zijn aanwijzingen dat het hierbij om een dosis-responseffect gaat, wat inhoudt dat meer alcoholgebruik leidt tot grotere risico’s [1, 2, 6, 12]. Dit is echter niet met zekerheid te zeggen [2, 35].

De meeste van de behandelde studies vinden bij laag (minder dan één drankje per week) of incidenteel alcoholgebruik geen verband met de schadelijke effecten of vinden tegenstrijdige resultaten. Dit komt mede doordat er een groot aantal factoren zijn die de gevolgen van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap kunnen beïnvloeden [29].

Om ethische redenen is experimenteel onderzoek onder zwangere vrouwen niet mogelijk. Daarom wordt ook wel gebruik gemaakt van dierexperimenteel onderzoek. Deze studies laten bij een alcoholinname vergelijkbaar met enkele drankjes alcohol schadelijke effecten zien bij de foetus [36–38]. In hoeverre deze bevindingen uit dierexperimenteel onderzoek daadwerkelijk representatief zijn voor de mens kan echter niet met zekerheid worden vastgesteld.

Het blijft zo dat kleine hoeveelheden alcohol tijdens de zwangerschap subtiele, moeilijk te detecteren effecten kunnen hebben op de ontwikkeling van de foetus [39], in alle stadia van de zwangerschap [38]. Daarnaast is er nog veel onbekend over de invloed van bijvoorbeeld genetische factoren op de mogelijke schadelijkheid van alcohol op de foetus. Door dit soort individuele factoren kunnen hoeveelheden alcohol die bij de ene vrouw waarschijnlijk nog niet voor schade zorgen bij een andere vrouw wel negatieve effecten hebben [10]. Er kan daarom niet worden gesproken van een algemene veilige hoeveelheid alcohol die vóór, tijdens en na de zwangerschap kan worden gebruikt [5, 39].

Zowel door de Nederlandse Gezondheidsraad [34] als door de World Health Organization (WHO) [39] wordt daarom geadviseerd om bij een zwangerschapswens, tijdens de zwangerschap of na de zwangerschap tijdens het geven van borstvoeding helemaal geen alcohol te drinken, de zogenaamde nulnorm.

Gerelateerde pagina's

Nieuws

Links

Referenties

  1. Fan, D., Liu, L., Xia, Q., Wang, W., Wu, S., Tian, G., Liu, Y., Ni, J., Wu, S., Guo, X., & Liu, Z. (2017). Female alcohol consumption and fecundability: A systematic review and dose-response meta-analysis. Scientific Reports, 7(1), 1–12. https://doi.org/10.1038/s41598-017-14261-8
  2. Oostingh, E. C., Hall, J., Koster, M. P. H., Grace, B., Jauniaux, E., & Steegers-Theunissen, R. P. M. (2019). The impact of maternal lifestyle factors on periconception outcomes: a systematic review of observational studies. Reproductive BioMedicine Online, 38(1), 77–94. https://doi.org/10.1016/j.rbmo.2018.09.015
  3. Ricci, E., Al Beitawi, S., Cipriani, S., Candiani, M., Chiaffarino, F., Viganò, P., Noli, S., & Parazzini, F. (2017). Semen quality and alcohol intake: a systematic review and meta-analysis. Reproductive BioMedicine Online, 34(1), 38–47. https://doi.org/10.1016/j.rbmo.2016.09.012
  4. Patra, J., Bakker, R., Irving, H., Jaddoe, V. W. V., Malini, S., & Rehm, J. (2011). Dose-response relationship between alcohol consumption before and during pregnancy and the risks of low birthweight, preterm birth and small for gestational age (SGA)-a systematic review and meta-analyses. BJOG: An International Journal of Obstetrics and Gynaecology, 118(12), 1411–1421. https://doi.org/10.1111/j.1471-0528.2011.03050.x
  5. Mamluk, L., Edwards, H. B., Savović, J., Leach, V., Jones, T., Moore, T. H. M., Ijaz, S., Lewis, S. J., Donovan, J. L., Lawlor, D., Smith, G. D., Fraser, A., & Zuccolo, L. (2017). Low alcohol consumption and pregnancy and childhood outcomes: Time to change guidelines indicating apparently “safe” levels of alcohol during pregnancy? A systematic review and meta-analyses. BMJ Open, 7(7).
  6. Sundermann, A. C., Zhao, S., Young, C. L., Lam, L. A., Jones, S. H., Velez Edwards, D. R., & Hartmann, K. E. (2019). Alcohol Use in Pregnancy and Miscarriage: A Systematic Review and Meta-Analysis. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 43(8), 1606–1616. https://doi.org/10.1111/acer.14124
  7. Faun, H., van der Velden, M., van der Kemp, S. & Driessen, T. (2017). Alcohol en de kinderwens. Over alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Zoetermeer: Panteia.
  8. Branum, A. M., & Ahrens, K. A. (2017). Trends in Timing of Pregnancy Awareness Among US Women. Maternal and Child Health Journal, 21(4), 715–726.
  9. Pryor, J., Patrick, S. W., Sundermann, A. C., Wu, P., & Hartmann, K. E. (2017). Pregnancy intention and maternal alcohol consumption. Obstetrics and Gynecology, 129(4), 727–733. https://doi.org/10.1097/AOG.0000000000001933
  10. Mahnke, A. H., Adams, A. M., Wang, A. Z., & Miranda, R. C. (2019). Toxicant and teratogenic effects of prenatal alcohol. Current Opinion in Toxicology, 14, 29–34. https://doi.org/10.1016/j.cotox.2019.08.002
  11. Reid, N., Akison, L. K., Hoy, W., & Moritz, K. M. (2019). Adverse Health Outcomes Associated With Fetal Alcohol Exposure: A Systematic Review Focused on Cardio-Renal Outcomes. Journal of Studies on Alcohol and Drugs, 80(5), 515–523.
  12. Zhang, S., Wang, L., Yang, T., Chen, L., Zhao, L., Wang, T., Chen, L., Ye, Z., Zheng, Z., & Qin, J. (2019). Parental alcohol consumption and the risk of congenital heart diseases in offspring: An updated systematic review and meta-analysis. European Journal of Preventive Cardiology, 204748731987453.
  13. Akison, L. K., Reid, N., Wyllie, M., & Moritz, K. M. (2019). Adverse Health Outcomes in Offspring Associated With Fetal Alcohol Exposure: A Systematic Review of Clinical and Preclinical Studies With a Focus on Metabolic and Body Composition Outcomes. Alcoholism: Clinical and Experimental Research, 43(7), 1324–1343. https://doi.org/10.1111/acer.14078
  14. Reid, N., Moritz, K. M., & Akison, L. K. (2019). Adverse health outcomes associated with fetal alcohol exposure: A systematic review focused on immune‐related outcomes. Pediatric Allergy and Immunology, June, 1–10. https://doi.org/10.1111/pai.13099
  15. Roozen, S., Dylag, K. A., Przybyszewska, K., Niemczyk, J., von Gontard, A., Peters, G. J. Y., Kok, G., & Curfs, L. (2020). Incontinence in persons with fetal alcohol spectrum disorders: a polish cohort. Journal of Pediatric Urology, 16(3), 386.e1-386.e11. https://doi.org/10.1016/j.jpurol.2020.02.012
  16. Popova, S., Lange, S., Shield, K., Mihic, A., Chudley, A. E., Mukherjee, R. A. S., Bekmuradov, D., & Rehm, J. (2016). Comorbidity of fetal alcohol spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. The Lancet, 387(10022), 978–987. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(15)01345-8
  17. Caputo, C., Wood, E., & Jabbour, L. (2016). Impact of fetal alcohol exposure on body systems: A systematic review. Birth Defects Research Part C - Embryo Today: Reviews, 108(2), 174–180. https://doi.org/10.1002/bdrc.21129
  18. [Doney, R., Lucas, B. R., Jones, T., Howat, P., Sauer, K., & Elliott, E. J. (2014). Fine motor skills in children with prenatal alcohol exposure or fetal alcohol spectrum disorder. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, 35(9), 598–609. https://doi.org/10.1097/DBP.0000000000000107
  19. Subramoney, S., Eastman, E., Adnams, C., Stein, D. J., & Donald, K. A. (2018). The Early Developmental Outcomes of Prenatal Alcohol Exposure: A Review. Frontiers in Neurology, 9(December). https://doi.org/10.3389/fneur.2018.01108
  20. Easey, K. E., Dyer, M. L., Timpson, N. J., & Munafò, M. R. (2019). Prenatal alcohol exposure and offspring mental health: A systematic review. Drug and Alcohol Dependence, 197(November 2018), 344–353. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2019.01.007
  21. Huizink, A. C., & Mulder, E. J. H. (2006). Maternal smoking, drinking or cannabis use during pregnancy and neurobehavioral and cognitive functioning in human offspring. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 30(1), 24–41. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2005.04.005
  22. Khoury, J. E., Milligan, K., & Girard, T. A. (2015). Executive Functioning in Children and Adolescents Prenatally Exposed to Alcohol: A Meta-Analytic Review. Neuropsychology Review, 25(2), 149–170. https://doi.org/10.1007/s11065-015-9289-6
  23. [Ruisch, I. H., Dietrich, A., Glennon, J. C., Buitelaar, J. K., & Hoekstra, P. J. (2018). Maternal substance use during pregnancy and offspring conduct problems: A meta-analysis. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 84(July 2017), 325–336. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2017.08.014
  24. Mamluk, L., Jones, T., Ijaz, S., Edwards, H., Savovic, J., Leach, V., ... & Lawlor, D. (2020). Evidence of detrimental effects of prenatal alcohol exposure on offspring birthweight and neurodevelopment from a systematic review of quasi-experimental studies. International Journal of Epidemiology.
  25. Zuccolo, L., Lewis, S. J., Smith, G. D., Saya, K., Draper, E. S., Fraser, R., Barrow, M., Alati, R., Ring, S., Macleod, J., Golding, J., Heron, J., & Gray, R. (2013). Prenatal alcohol exposure and offspring cognition and school performance. A mendelian randomization natural experiment. International Journal of Epidemiology, 42(5), 1358–1370. https://doi.org/10.1093/ije/dyt172
  26. Denny, L. A., Coles, S., & Blitz, R. (2017). Fetal Alcohol Syndrome and Fetal Alcohol Spectrum Disorders. American Family Physician, 96(8), 515–522. https://doi.org/10.1002/9780470893159.ch25
  27. Lange, S., Probst, C., Gmel, G., Rehm, J., Burd, L., & Popova, S. (2017). Global prevalence of fetal alcohol spectrum disorder among children and youth: A systematic review and meta-analysis. JAMA Pediatrics, 171(10), 948–956. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2017.1919
  28. Popova, S., Lange, S., Probst, C., Gmel, G., & Rehm, J. (2017). Estimation of national, regional, and global prevalence of alcohol use during pregnancy and fetal alcohol syndrome: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Global Health, 5(3), e290–e299. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(17)30021-9
  29. Roozen, S., Kok, G., & Curfs, L. (2017). Fetal Alcohol Spectrum Disorders: Knowledge Synthesis.
  30. Joya, X., Garcia-Algar, O., Salat-Batlle, J., Pujades, C., & Vall, O. (2015). Advances in the development of novel antioxidant therapies as an approach for fetal alcohol syndrome prevention. Birth Defects Research Part A - Clinical and Molecular Teratology, 103(3), 163–177. https://doi.org/10.1002/bdra.23290
  31. Giglia, R., & Binns, C. (2006). Alcohol and lactation: A systematic review. Nutrition and Dietetics, 63(2), 103–116. https://doi.org/10.1111/j.1747-0080.2006.00056.x
  32. Haastrup, M. B., Pottegård, A., & Damkier, P. (2014). Alcohol and Breastfeeding. In Basic and Clinical Pharmacology and Toxicology (Vol. 114, Issue 2, pp. 168–173). https://doi.org/10.1111/bcpt.12149
  33. Gibson, L., & Porter, M. (2018). Drinking or smoking while breastfeeding and later cognition in children. Pediatrics, 142(2). https://doi.org/10.1542/peds.2017-4266
  34. Gezondheidsraad (2005). ‘Dossier Risico’s van alcoholgebruik bij conceptie, zwangerschap en borstvoeding’. Gezondheidsraad: Den Haag. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2005/01/27/risico%E2%80%99s-van-alcoholgebruik-bij-conceptie-zwangerschap-en-borstvoeding
  35. Roozen, S., Peters, G. J. Y., Kok, G., Townend, D., Nijhuis, J., Koek, G., & Curfs, L. (2018). Systematic literature review on which maternal alcohol behaviours are related to fetal alcohol spectrum disorders (FASD). BMJ Open, 8(12). https://doi.org/10.1136/bmjopen-2018-022578
  36. Young, C., & Olney, J. W. (2006). Neuroapoptosis in the infant mouse brain triggered by a transient small increase in blood alcohol concentration. Neurobiology of Disease, 22(3), 548–554. https://doi.org/10.1016/j.nbd.2005.12.015
  37. Comasco, E., Rangmar, J., Eriksson, U. J., & Oreland, L. (2018). Neurological and neuropsychological effects of low and moderate prenatal alcohol exposure. Acta Physiologica, 222(1), 1–18. https://doi.org/10.1111/apha.12892
  38. Sulik, K. K. (2014). Fetal alcohol spectrum disorder: Pathogenesis and mechanisms. In Handbook of Clinical Neurology (1st ed., Vol. 125). Elsevier B.V. https://doi.org/10.1016/B978-0-444-62619-6.00026-4
  39. Charness, M. E., Riley, E. P., & Sowell, E. R. (2016). Drinking During Pregnancy and the Developing Brain: Is Any Amount Safe? Trends in Cognitive Sciences, 20(2), 80–82. https://doi.org/10.1016/j.tics.2015.09.011

 

Laatst gewijzigd: maandag 16 november 2020 14:04