Wie lopen extra risico tijdens de coronacrisis?

Uit Engels onderzoek bleek dat er onder de mensen die meer zijn gaan drinken tijdens de coronacrisis relatief veel ‘dagelijkse drinkers’ zitten: mensen die vóór de crisis ook al dagelijks bier, wijn of sterkedrank dronken. Dat betekent dat mensen die vóór de coronacrisis al een zwaarder drinkpatroon hadden een verhoogd risico lopen op nog verdere gezondheidsschade door toenemend alcoholgebruik [1].

Negatieve emoties, zoals angst, depressie, eenzaamheid, stress en verveling, zijn risicofactoren voor een toename van alcoholgebruik. Deze emoties zijn door de coronacrisis collectief toegenomen [2, 3], vooral in de context van social distancing (afstand houden) en doordat mensen minder buitenshuis komen [4]. In zekere zin loopt daarom iedereen die hier last van heeft én alcohol gebruikt om daar mee om te kunnen gaan (coping als motief om te drinken) meer risico op toename van het alcoholgebruik en van alcoholgerelateerde problemen [5].

Subgroepen met grotere kans op het ervaren van negatieve emoties

• Ouderen vanwege gevoelens van eenzaamheid door de quarantaine en minder bezoek
• Thuiswerkende ouders, die extra stress ervaren door het combineren van zorg en onderwijs voor hun kinderen met hun eigen werk
• Mensen die zorgen hebben door verlies van inkomsten of baan

Kortom, voor grote groepen mensen is het doormaken van de coronacrisis stressvol. De verwachting is dat bij een deel van deze mensen alcohol een rol kan spelen bij het omgaan met deze stress. Deze mensen verdienen dan ook extra aandacht van professionals als het gaat om alcoholpreventie.

Er zijn een aantal specifieke doelgroepen die in deze tijd extra goed moeten worden gevolgd en ondersteund, omdat zij extra risico lopen om (meer) alcohol te gaan gebruiken.

Mensen met psychische klachten (angst, depressie, stress)
De symptomen van een psychische aandoening, zoals een angststoornis of depressie, kunnen verergeren in een periode van angst en onzekerheid [4, 6, 7]. Mogelijk zijn er door COVID-19 ook langere wachtlijsten ontstaan voor mensen met psychische aandoeningen die op een behandeling wachten. Om de verergerde symptomen te onderdrukken en het gevoel van hopeloosheid te verminderen, kan het zijn dat sommige van hen (meer) alcohol gaan drinken.

Lees ook de praktische tips voor professionals om cliënten te ondersteunen en het dossier over mentale gezondheid en het coronavirus.

Mensen in herstel van een stoornis in het gebruik van alcohol
Voor mensen die bezig zijn te herstellen van een stoornis in het gebruik van alcohol (verslaving) kan stress door corona een trigger zijn om terug te vallen in het oude drinkgedrag [7]. Hierbij speelt ook mee dat face-to-face-behandelingen en live bijeenkomsten van bijvoorbeeld de Anonieme Alcoholisten (AA) door de maatregelen (tijdelijk) stopgezet zijn of vervangen werden door online of telefonische behandelingen. Bovendien zijn er door de maatregelen langere wachtlijsten ontstaan binnen de verslavingszorg (6 tot 8 weken eind 2020) [8].

Mensen in cruciale beroepen en in de zorgsector
In perioden met een oplopend aantal besmettingen staat er een enorme druk op mensen met cruciale beroepen en vooral op de mensen die werken aan de ‘frontlinie’ in de zorg zoals ziekenhuispersoneel en verplegers in de ouderenzorg. Dit kan leiden tot stress, vermoeidheid en uitputting. Daarnaast hebben zij ook een grotere kans op het meemaken van traumatische ervaringen [2]. Het kan zijn dat zij daardoor (meer) alcohol gaan drinken om de gevoelens van stress te verminderen [9] (coping als motief om te drinken).

In coronatijd is het belangrijk dat professionals alert blijven op vroegsignalering van alcoholproblematiek. Dat geldt zowel in tijden van strenge maatregelen als in perioden van versoepeling. Juist tijdens corona moeten de kwetsbaren snel de juiste hulp aangeboden krijgen om erger te voorkomen.

Tips en materialen voor vroegsignalering

• Zie deze periode als een kans om bewustzijn en kennis over vroegsignalering te vergroten, een herijking waarbij er meer aandacht komt voor alcohol- en andere leefstijlproblematiek. In deze blog over het herkennen van problematisch alcoholgebruik op de Trimbos-site wordt het belang van vroegsignalering nog eens benadrukt.
• Het Instituut voor Onderzoek naar Leefwijzen (IVO) ontwikkelde werkkaarten voor sociale professionals in de wijk met tips en adviezen om overmatig alcoholgebruik te signaleren en bespreekbaar te maken. Breng deze kaarten onder de aandacht bij de relevante lokale sociale professionals.
• Het Expertisecentrum Alcohol biedt informatie over (vroeg-)signalering. Lees meer over alcohol in de huisartsenpraktijk en over alcohol in sociale wijkteams. In de strategische verkenning Sociale wijkteams en verslavingspreventie staat beschreven hoe sociale wijkteams een grote rol kunnen spelen in verslavingspreventie.
• Verwijs mensen door naar de websites thuisarts.nl of alcoholinfo.nl. Hier is veel informatie te vinden voor mensen die vragen hebben over het eigen alcoholgebruik en ook voor naasten die zich zorgen maken over het alcoholgebruik van iemand anders.
• Gemeenten kunnen gebruik maken van de tips voor een integrale aanpak van alcoholproblemen van het Loket Gezond Leven van het RIVM. Daarin staat ook specifieke informatie over signalering, advies en ondersteuning en de rol van de gemeente daarbij. Het is belangrijk om de verbinding te leggen tussen preventieve interventies en de eerstelijns-  en tweedelijnszorg. Ook is het van belang om als gemeente te zorgen voor samenwerking tussen relevante partijen, zoals zorgverleners, wijkteams, vrijwilligers en waar mogelijk ook zorgverzekeraars.

In het factsheet Alcoholgebruik tijdens de coronacrisis - Wat je moet weten als professional leest u hoe de coronacrisis het alcoholgebruik veranderd heeft en wat u als professional kunt doen.

Meer lezen over vroegsignalering van alcoholproblematiek? In 2019 is het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek (SVA) opgericht. Het doel van het SVA is om problematisch alcoholgebruik terug te dringen door te zorgen dat mensen met een (beginnend) alcoholprobleem sneller effectieve ondersteuning krijgen.