Advies en hulp door zorgverleners

Alcoholgebruik door vrouwen en mannen in de periode vóór, tijdens en na de zwangerschap kan de risico’s vergroten op verschillende negatieve lichamelijke en psychische gevolgen voor het (on)geboren kind. Maar er is nog onvoldoende onderzoek gedaan om met zekerheid te kunnen vaststellen hoe groot die risico's precies zijn en wat de relatie is met de hoeveelheid alcohol die gedronken wordt. Wel staat vast dat ook kleine hoeveelheden alcohol tijdens de zwangerschap subtiele en moeilijk waar te nemen negatieve effecten kunnen hebben op de ontwikkeling van de foetus [1]. Dit geldt voor alle stadia van de zwangerschap [2]. (Lees meer over de risico’s van alcoholgebruik rondom te zwangerschap.)

Er kan op dit moment dus nog niet worden gesproken van een algemene veilige hoeveelheid alcohol die vóór, tijdens en na de zwangerschap zonder problemen kan worden gedronken [1,2]. Daarom gaan we uit van de zogenaamde ‘nulnorm’: geen alcohol in de periode rondom de zwangerschap.

Zowel de Nederlandse Gezondheidsraad [3] als de World Health Organization (WHO) [1] adviseren om bij een zwangerschapswens, tijdens de zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding helemaal geen alcohol te drinken.

Er zijn in Nederland veel organisaties die zich inzetten voor het verbeteren van de volksgezondheid door het terugdringen van roken, overgewicht en problematisch alcoholgebruik. Ruim 70 organisaties ondertekenden in 2018 het Nationaal Preventieakkoord [4]. Onderdeel van dit akkoord is het Preventieakkoord Problematisch Alcoholgebruik. In dit akkoord staan onder meer de volgende doelstellingen omschreven.

Doelstellingen Preventieakkoord alcohol en zwangerschap

Geen alcoholgebruik tijdens de zwangerschap

1. In 2040 is het aantal zwangere vrouwen dat alcohol drinkt (inclusief de vrouwen die nog niet weten dat ze zwanger zijn) gedaald van 8,9% naar maximaal 4%.
2. Het aantal moeders dat heeft gedronken terwijl zij wisten dat ze zwanger waren, neemt af van 4,6% naar maximaal 2%. Uiteindelijk is het streven om tot 0% alcoholgebruik tijdens de zwangerschap te komen.

Bewustwording en vroegsignalering van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap

1. De bewustwording van het eigen drinkgedrag en de effecten daarvan neemt toe. Specifiek onderdeel bij vrouwen die zwanger willen worden, is aandacht voor de invloed van alcohol op de foetus. Bij mannen neemt de bewustwording toe van de mogelijke impact van hun drinkgedrag op hun vruchtbaarheid.
2. In 2022 heeft 70% van de verloskundigen een training gevolgd om alcoholgebruik bespreekbaar te maken bij zwangere vrouwen en vrouwen in het kraambed.

Een belangrijkste eerste stap voor (geboortezorg)professionals is om het gesprek over alcoholgebruik aan te gaan. Een gelijkwaardig en open gesprek kan de vrouw en haar eventuele partner bewust maken van de mogelijke risico’s en tot denken aanzetten. Vervolgens kan de professional hen toeleiden naar informatie en - afhankelijk van zijn of haar beroep - eventueel ook begeleiden bij minderen of stoppen met drinken. Indien nodig kan worden doorverwezen naar een instelling voor verslavingszorg.

Het is daarbij belangrijk dat door alle professionals die zwangere vrouwen spreken dezelfde boodschap wordt uitgedragen als hierboven beschreven: de veiligste keuze is om helemaal geen alcohol te drinken.

Om professionals te ondersteunen bij het voeren van het gesprek over alcohol rondom de zwangerschap zijn verschillende ondersteunende materialen beschikbaar.

Op www.alcoholvrijestart.nl staat meer informatie over het voeren van het gesprek, met verwijzing naar beschikbare materialen, zoals de factsheet Alcoholvrije Start [RF1] waarin dit dossier staat samengevat of de gratis onlinecursus voor zwangere vrouwen www.alcoholvrijzwanger.nl.

Vrouwen en partners kunnen daarnaast gewezen worden op www.alcoholinfo.nl, de algemene publiekssite van het Trimbos-instituut over alcohol.

In het dossier Alcohol in de huisartsenpraktijk op deze site staat ook veel informatie (zie o.a. ‘bespreekbaar maken’, ‘mogelijke vervolgacties’ en ‘informatie en (zelf)hulp’). Ook de techniek van de ‘motiverende gespreksvoering’ komt aan bod.