Alcohol en eenzaamheid

Eenzaamheid komt steeds vaker voor, ondanks de toename van manieren om met elkaar in contact te komen en te blijven, vooral op digitaal gebied en via sociale media [1, 2]. Ook tijdens de recente coronacrisis bleek uit de berichtgeving dat het aantal mensen met gevoelens van eenzaamheid is toegenomen. Lees meer over alcohol en corona.

Sociaal isolement

Eenzaamheid is het gevoel niet verbonden te zijn met anderen. Eenzaamheid kan ook worden gedefinieerd als ‘het ervaren van een verschil tussen de gewenste en de werkelijke (kwaliteit van) sociale relaties’. Gevoelens van eenzaamheid kunnen ook ontstaan als je samen bent met anderen, bijvoorbeeld binnen een huwelijk of vriendschap of een grotere sociale groep [1, 3].

De fysieke aanwezigheid van anderen is een belangrijke component in sociale relaties, maar ook andere factoren spelen een rol, zoals het delen van dezelfde waarden, elkaar vertrouwen, goede communicatie en samen werken aan gemeenschappelijke doelen [1-3].

Sociaal isolement kan worden omschreven als ‘het gebrek aan (kwaliteit van) sociale interacties of connecties’. Aangenomen wordt dat sociaal isolement vaak leidt tot gevoelens van eenzaamheid. Maar iemand die een sociaal isolement ervaart kan zich best tevreden voelen op momenten dat hij of zij alleen is. Je eenzaam voelen en je alleen voelen zijn dus niet per definitie hetzelfde [1, 3-5].

Zowel eenzaamheid als sociaal isolement kunnen leiden tot chronische stress bij volwassenen [6, 7]. Lees meer over alcohol en stress.

Eenzaamheid toegenomen

Zoals genoemd komt eenzaamheid steeds meer voor als we kijken naar de afgelopen jaren, ondanks de toename van (vooral digitale) communicatiemogelijkheden [2, 3]. Meer mensen lopen het risico op eenzaamheid als gevolg van de huidige sociale en demografische veranderingen [2]. (Demografie is de beschrijving van een bevolkingsgroep aan de hand van kenmerken als geslacht, leeftijd, gezinssamenstelling en opleidingsniveau.) We noemen drie redenen:

• Mensen worden gemiddeld gezien ouder; een hogere leeftijd wordt geassocieerd met verminderde sociale interacties [8, 9].
• Ouderen wonen langere perioden alleen en ervaren daardoor vaker gevoelens van eenzaamheid [8, 9]. Dit betekent overigens dat eenzaamheid alleen door ouderen wordt ervaren of alleen door een hogere leeftijd kan worden veroorzaakt [10]; eenzaamheid kan in alle leeftijdsfasen voorkomen [11, 12].
• Ingrijpende gebeurtenissen, zoals de uitbraak van het coronavirus (COVID-19) [13] en de maatregelen tegen de verspreiding ervan, hebben geleid tot gevoelens van eenzaamheid [13], doordat mensen meer thuis zaten en weinig tot geen fysieke sociale contacten mochten hebben.

Relatie eenzaamheid en alcoholgebruik

Dat eenzaamheid en alcoholgebruik samengaan lijkt in theorie voor de hand te liggen, maar de uitkomsten van onderzoek zijn op dit moment te beperkt en te weinig eenduidig om dit met zekerheid te kunnen zeggen [13, 14].

Wisselwerking

De mogelijke relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik zou in theorie in beide richtingen bestaan. Zo kan alcoholgebruik een risicofactor zijn voor eenzaamheid. Denk hierbij aan iemand die (chronisch) veel alcohol drinkt en hierdoor zijn of haar sociale netwerk kwijtraakt. Anderzijds kan eenzaamheid ook het gebruik van bier, wijn of sterkedrank in de hand werken. Denk bijvoorbeeld aan iemand die drinkt om de negatieve emoties die met eenzaamheid gepaard gaan te verzachten (coping als drinkmotief) [15].

Directe relatie niet bewezen

Er zijn aanwijzingen dat eenzaamheid bij jongeren en jongvolwassenen kan leiden tot alcoholgebruik. Zo blijkt uit één onderzoek dat eenzaamheid onder jongeren kan leiden tot het ontstaan van schade onder invloed van alcohol één jaar later dan de eerste meting, bijvoorbeeld als gevolg van geweld of ongelukken [16]. En uit een onderzoek onder de groep jongvolwassenen blijkt dat eenzaamheid een voorspeller is voor alcoholgebruik en aan alcohol gerelateerde problemen twee jaar later dan de eerste meting [17].

Het is opvallend dat ook uit de zojuist besproken studies geen directe relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik naar voren komt. De relatie lijkt alleen tot uitdrukking te komen (samen te hangen met) via andere factoren, zoals sensatiezucht [16] en stress [17].

Ook bij volwassenen en ouderen is de relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik niet eenduidig aangetoond: in het ene onderzoek wordt vastgesteld dat eenzaamheid gerelateerd is aan een toename van het alcoholgebruik [18] of alcoholmisbruik [19], terwijl in een ander onderzoek geen relatie werd gevonden tussen eenzaamheid en bepaalde drinkpatronen, zoals wekelijks alcoholgebruik, zwaar drinken en binge drinken [20].

Meer aandacht voor eenzaamheid

De relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik is dus nog onvoldoende onderzocht. Er zijn nauwelijks literatuuroverzichten (reviews) [21] te vinden en er zijn een beperkt aantal wetenschappelijke onderzoeken met deze relatie als hoofdthema.

In de afgelopen jaren (ook al vóór de coronacrisis) is er zowel maatschappelijk als wetenschappelijk wel meer interesse in het thema eenzaamheid gekomen. Het is aannemelijk dat deze aandacht door de coronacrisis verder is toegenomen. Dit zou in de toekomst ook meer inzichten kunnen opleveren over de relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik.

Gerelateerde pagina's

• Alcohol en psychische klachten in de huisartsenpraktijk
• Alcohol en angststoornissen
• Alcohol en depressie
• Alcohol en stress

Referenties

1. Masi, C. M., Chen, H. Y., Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2011). A meta-analysis of interventions to reduce loneliness. Personality and Social Psychology Review, 15(3), 219-266.
2. Cacioppo, S., Grippo, A. J., London, S., Goossens, L., & Cacioppo, J. T. (2015). Loneliness: Clinical import and interventions. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 238-249.
3. Holt-Lunstad, J., & Smith, T. B. (2016). Loneliness and social isolation as risk factors for CVD: implications for evidence-based patient care and scientific inquiry.
4. Cacioppo, J. T., Cacioppo, S., Capitanio, J. P., & Cole, S. W. (2015). The neuroendocrinology of social isolation. Annual review of psychology, 66, 733-767.
5. Cacioppo, J. T., Cacioppo, S., Cole, S. W., Capitanio, J. P., Goossens, L., & Boomsma, D. I. (2015). Loneliness across phylogeny and a call for comparative studies and animal models. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 202-212.
6. McPherson, M., Smith-Lovin, L., & Brashears, M. E. (2006). Social isolation in America: Changes in core discussion networks over two decades. American sociological review, 71(3), 353-375.
7. Steptoe, A., & Kivimäki, M. (2013). Stress and cardiovascular disease: an update on current knowledge. Annual review of public health, 34, 337-354.
8. Hansen, T., & Slagsvold, B. (2016). Late-life loneliness in 11 European countries: Results from the generations and gender survey. Social Indicators Research, 129(1), 445-464.
9. Rico-Uribe, L. A., Caballero, F. F., Olaya, B., Tobiasz-Adamczyk, B., Koskinen, S., Leonardi, M., ... & Miret, M. (2016). Loneliness, social networks, and health: a cross-sectional study in three countries. PloS one, 11(1), e0145264.
10. Veerbeek, M., Heijkants, C. & Willemse, B. (2017). Alcoholgebruik onder 55-plussers. Utrecht: Trimbos-instituut.
11. Beutel, M. E., Klein, E. M., Brähler, E., Reiner, I., Jünger, C., Michal, M., ... & Tibubos, A. N. (2017). Loneliness in the general population: prevalence, determinants and relations to mental health. BMC psychiatry, 17(1), 97.
12. Luhmann, M., & Hawkley, L. C. (2016). Age differences in loneliness from late adolescence to oldest old age. Developmental psychology, 52(6), 943.
13. Heinrich, L. M., & Gullone, E. (2006). The clinical significance of loneliness: A literature review. Clinical psychology review, 26(6), 695-718.
14. Wootton, R. E., Greenstone, H. S., Abdellaoui, A., Denys, D., Verweij, K. J., Munafò, M. R., & Treur, J. L. (2020). ‐directional effects between loneliness, smoking and alcohol use: Evidence from a Mendelian randomisation study.
15. Holt-Lunstad, J. (2017). The potential public health relevance of social isolation and loneliness: Prevalence, epidemiology, and risk factors. Public Policy & Aging Report, 27(4), 127-130.
16. McKay, M. T., Konowalczyk, S., Andretta, J. R., & Cole, J. C. (2017). The direct and indirect effect of loneliness on the development of adolescent alcohol use in the United Kingdom. Addictive behaviors reports, 6, 65-70.
17. Segrin, C., McNelis, M., & Pavlich, C. A. (2018). Indirect effects of loneliness on substance use through stress. Health communication, 33(5), 513-518.
18. Gutkind, S., Gorfinkel, L. R., & Hasin, D. S. (2022). Prospective effects of loneliness on frequency of alcohol and marijuana use. Addictive behaviors, 124, 107115.
19. Crewdson, J. A. (2016). The effect of loneliness in the elderly population: A review. Healthy Aging & Clinical Care in the Elderly, 8, 1.
20. Canham, S. L., Mauro, P. M., Kaufmann, C. N., & Sixsmith, A. (2016). Association of alcohol use and loneliness frequency among middle-aged and older adult drinkers. Journal of aging and health, 28(2), 267-284.
21. Åkerlind I and Hörnquist JO (1992) Loneliness and alcohol abuse: A review of evidences of an interplay. Social Science & Medicine 34(4): 405–414.